Cyflwyniad o gerddi yn trafod murddunod Penmachno, a fu'n gartrefi i'n hynafiaid dros y blynyddoedd. Erbyn hyn, 'does neb o'r plwy' yn cofio teuluoedd yn trigo yn yr adeiladau hyn, ond yn rhan bwysig o dreftadaeth yr ardal yr amser a fu.
Pwy sy'n cofio Pant Griafolen,
Bryn y Saer a Phenygeulan,
Minffordd, Garret a Brynffynnon?
Rhain i gyd sydd yn adfeilion.
A Llwyn teg, a Gwiga Ucha',
A Ffridd Wen a'r hen Gae Hilin,
Pen y Foel, Tŵr Teg a'r Felin.
Aeth Ffridd Wen a Phen y Garw,
A Bryn Cryg, yn furiau marw;
Fel Nant Iwrch a Phen y Dorlan,
A Thŷ Talcen, a Bryn Gogan.
Tywyll ydyw ym Mryn Gola',
Tawel ers y cload ola;
Ychydig iawn a ŵyr am Collfryn
Aeth o'n golwg ers sawl blwyddyn.
Enwau nawr sydd yn golledig
Ar sawl dôl na chaiff ei 'redig,
Fel y Weirglodd a Chae'r Mynach
Termau sydd yn angof bellach.
Lle bu'r gân ym Muarth Tanglw’s,
Llonydd yw, a llwm ei oerddrws:
Hafod Chwaen a Thŷ'n y Pistyll -
Dim ond olion rhain sy'n sefyll.
Yma, yn yr hen gartrefi,
Yma bu'r Gymraeg yn ffynnu,
Yma bu 'rhen genedlaetha',
Yma'n ddwfn mae 'ngwreiddia' inna'.
Er fy nhristwch gweld yr uchod
Erbyn heddiw yn furddunod,
Diolch wyf, wrth sychu llygaid
Nad y'nt loches i estroniaid.