Cerddi Cydwybod -Allwedd

Cerdd gyfansoddais flynyddoedd yn ôl wrth weld y cynnydd yn niferoedd y mewnfudwyr di-Gymraeg i gefn gwlad, a olygai ddirywiad yn yr iaith.

Bu'r drws yn gilagored  
I ddieithryn 'nawr ers tro,
A'r croeso uwch y glicied
Yn nodwedd o'r hen fro.

Rhoi rhwydd fynediad trwyddo
Mewn darostyngiad wnawn,
Heb sylweddoli eisoes
Ei bod yn hwyr brynhawn.

Byr yw y dyddiau bellach,
Mae'r nos yn agosáu,
A ninnau heb yr allwedd
I gadw'r drws ar gau.

Cerddi Cydwybod -Adfail

Lle bu o gylch ei aelwyd
Sawl teulu'n werth y byd,
A'r croeso uwch ei glicied
Yn f'heniaith i o hyd;
Ond newid wnaeth hen ffordd o fyw,
A'r berllan heddiw sydd yn wyw.

Nid yw ond murddun bellach
A'i furiau'n hidlo'r gwynt,
A neb ar ôl i gofio'r
Difyrwch ddyddiau gynt;
Ond daw aderyn yn ei dro
I godi teulu dan ei do.

Er trist ei weld yn adfail
Er colli ŷd y wlad,
Mil gwell yw chwalu'r muriau
Nac iddo fynd yn rhad
I estron wennol godi nyth,
I newid ffordd o fyw am byth.

Cerddi Cydwybod -Craith

Cerdd arall sy'n cyfleu fy nheimladau am y sefyllfa sy'n bodoli yng nghefn gwlad Cymu'n gynyddol y dyddiau hyn.

Ni sylwai ar yr hagrwch
yn y tomenydd llwm - 
gweddillion gwaith y chwarel
yn gysgod dros y Cwm;
roedd yn baradwys iddo fo
wrth iddo lordio'i mewn i'r fro.

Ond ni all estron weled
y graith sydd yn fy nghôl,
a minnau yn hiraethu
am ddyddiau na ddaw 'n'ôl,
pan oeddem ni, drigolion gwâr
yn berchen ar ein milltir sgwâr.

Cerddi Cydwybod -Dada

Cerdd i ‘Nhad, William Hugh Williams 1890-1941

Nid oedd ond meidrolyn;
ond i mi yn arwr i'w addoli,
yn eilun o Farcsydd y bonc,
hen rebal o rybelwr
a adawodd ei farc ar blant ei yfory.

Â'i gŷn, yn ei gwman, 
wedi oes o wthio a phlygu, 
nid i swyddog, 
ond i straen y fargen ddima;
yn farnwr diwyro 
na ildiai air i'r stiward a'i gachwrs gynffonwyr,
a phob wagan-gynta'r-ryn.

Mae rheiliau rhydlyd ar lethrau Rhiw Bach,
lle bu dada’n un o bererinion y graig,
fel petaent yn wylofain y dadfeiliad,
yn atgof o’r fintai foreuol
o’r werin wargam ar glip yr inclên;
cam wrth gam o besychu
adlais llwch y gwaith 
ar benglog o graig.

Prin yw'r cof amdano, a'r llun yn brinnach;
y darlun hwn, o lwch oesoedd,
lle mae'r dwylo'n datgelu'r cyfan
o artaith ei deithi; 
digofaint wedi lapio'n dynn
yn y byd brwnt oedd yn bod.
Y dwylo crog na blethwyd mewn gweddi
fyth wedyn,
drannoeth ei brofedigaeth,
ac yntau heb dduw na'i hatebodd.

Wyneb di-wên fel petai'n mesur
pob modfedd o annhegwch 
y lladrad a ddwynodd Rhys bach i fedd.

Rhychau’r talcen yn achwyn o’r cyni,
a’r sgerbydau gweigion fu’n rhythu’r niwl
o anwybodaeth am anhegwch, 
ac am gwestiynnau ddi-ateb,
pan daenwyd tawelwch fel carthen wlân
ar wely angau’r felin.
Gwelaf osgo’r crefftwr yn ei bileri o freichiau,
a llymder ei wyneb yn arllwys dicter un
â chysgod tlodi’n fythol gwmpeini iddo,
a llidiardau gobaith i gyd ar gau.

O reddf, yn hen athronydd
a’i angerdd am iawnderau’n ingol,
heb unwaith ganlyn unffurfiaeth y dorf
i fegio o goffrau plwy’,
nac ymbesgi ar frasder cnawd afiach.

I mi, roedd rhin yr arwr
a rhuddin ein hil ynddo,
er hir loes ei gaethiwed
ar erwau ein hangen ninnau,
a thyndra’r gadwyn angen.

'Dada' ydoedd i ni, y nythaid wyth cyw,
y platŵn o ufudd-dod
na feiddiai yngan air i'w groesi
wrth barêdio yn rheng at fwrdd
caban o gegin,
heb gŵyn am lwydni'r fwydlen 
wedi taw y corn gwaith. 

Heddiw, nid yw ond sgriffiad ar gofeb
o lechen lâs,
megis cip ar feini y gorffennol.

'Dada' ydoedd, a 'Dada' fydd,
a'i stamp wedi sticio arna'i,

              ... y rebal anorffenedig.